چرا الواح هخامنشی دیر به ایران برگشت؟
به گزارش کونفه، هفده هزار قطعه از الواح هخامنشی با مجوز خزانه داری آمریکا قرار بود نهایت سه سال پیش به ایران بازگردانده شود، اما بازگشت آنها به خانه تا امروز طول کشیده و ۳۵۰۶ قطعه از آن محموله بزرگ تاریخی به ایران تحویل داده شده است.
به گزارش کونفه به نقل از ایسنا، ۳۵۰۶ لوح هخامنشی که با پرواز ریاست جمهوری از آمریکا به ایران منتقل شده، بخشی از الواح هخامنشی است که در مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به «امانت» سپرده شده بود تا خوانده شود، اما بازگشت آنها به خانه روند پیچیده ای را طی کرد. تا کنون پنج محموله از الواح هخامنشی، از آمریکا به ایران برگردانده شده و هنوز قطعاتی از این الواح در مؤسسه شیکاگو باقی مانده است.
الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. این الواح بعدها در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از راه بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقت نامه طرفین هم آمده بود که «ایران لوح هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می سپارد.»
به قول محمدحسن طالبیان ـ معاون پیشین میراث فرهنگی ـ تعداد الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرق شناسی شیکاگو فرستاده شده بود، بیشتر از ۳۰ هزار قطعه بوده که اندازه های مختلف داشته و تعدادی هم شکسته بوده است. ارنست هرتسفلد، دیرینه شناس آلمانی که در جستجوهای تخت جمشید حضور داشت، هم تخمین زده که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار و یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبه دار و مُهر و موم شده بود. آن زمان امکان خواندن الواح در ایران وجود نداشت، در نتیجه در هنگام امانت سپاری، از الواح صورت برداری دقیق نشد.
رمزگشایی الواح طبق مستندات از سال ۱۹۳۷ شروع می شود، اما با شروع جنگ جهانی دوم، کار تا سال ۱۹۴۵ میلادی متوقف می ماند و رمزگشایی و بازگشت کامل این الواح با تأخیر مواجه می شود. چند کارشناس روی لوح های گلی تخت جمشید کار می کردند؛ یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (Poebel) و دو شاگرد او که یکی «جورج کامرون» و دیگری «ریچارد هلک» بودند، ابتدا لوح ها را که به خط میخی بودند، رمزگشایی کردند تا زبان آنها مشخص شود. وقتی دریافتند که گل نبشته ها عیلامی هستند، روی آنها کار کردند، اما چون در آن زمان، آگاهی ها از دوره عیلامی هخامنشی فقط سنگ نوشته های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می رفت.
مطالعه گل نوشته ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و بعد از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی باردیگر شروع شد. در آن دوره، کامرون و هلک مطالعه گل نوشته ها را آغاز کردند که گل نبشته های خزانه تخت جمشید هم به دانشگاه رسیدند. کامرون بعد از اینکه ۱۵۰ گل نوشته را خواند، توجه خویش را به خواندن گل نوشته های خزانه تخت جمشید معطوف کرد و سر انجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد. در این راه، عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان های باستانی که از آخرین مترجمان بازمانده خط میخی عیلامی در ایران است، هم در مطالعه و خوانش این گل نبشته ها نقش داشت.
با درگذشت هلک، در سه مرحله بخش های کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) و سال ۱۳۸۳ هم (۳۰۰ قطعه) به ایران مسترد شد.
دراین میان، یک شکایت جریان استرداد الواح هخامنشی به ایران را تغییر داد؛ پرونده ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) ضد ایران تشکیل شد. دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت المقدس، از فروش این کتیبه ها و اشیا تاریخی پرداخت گردد. این حمله انتحاری سال ۱۹۹۷ رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده رویی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خویش را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد. هرچند در دادگاهی به تاریخ دوم اسفند ۱۳۹۶، رای قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شد، اما باز شدن این پرونده، روند استرداد الواح هخامنشی را حدود ۱۴ سال عقب انداخت.
بیشتر بخوانید:
۳۵۰۶ لوح هخامنشی از آمریکا به ایران بازگردانده شد
الواحی که ۸۰ سال رنگ سرزمینِ مادری را به خود ندیدند
شیکاگو رازهای هخامنشیان را بایکوت کرده؟
در مهر ماه سال ۱۳۹۸ که چهارمین محموله از الواح هخامنشی به ایران تحویل داده شد، رئیس مؤسسه شرق شناسی شیکاگو که همراه آن محموله به تهران آمده بود، زمان تقریبی پایان بسته بندی و انتقالِ باقی مانده‌ی محموله الواح هخامنشی را اردیبهشت ۱۳۹۹ پیشبینی کرده بود.
بعدها گفته شد همه گیری کرونا، روند بازگشت این الواح به ایران را متوقف کرد. در این میان مسؤولان میراث فرهنگی گفتند که تعلل اداره خزانه داری ایالات متحده برای صدور مجوز خروج الواح از آمریکا و بر تأخیر بازپس گیری الواح تأثیر گذاشته است.
همچنین بعد از صدور مجوز خزانه داری، قرار بر این شده بود محموله تاریخی آماده شده در یک کشور ثالث به نمایندگی ایران تحویل داده شود، اما وزارت امور خارجه فرانسه و آلمان از همکاری در اینباره سر باز زدند.
سرانجام مقرر شد به علت شرایط تحریم و همکاری نکردن شرکتهای هواپیمایی و بیمه ای، محموله الواح هخامنشی توسط مؤسسه شرق شناسی به نمایندگی ایران در نیویورک تحویل داده شود تا در زمان برگزاری مجمع سالانه سازمان ملل از راه هواپیمای حامل هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران به کشور بازگردانده شود.
این ۳۵۰۶ لوح هخامنشی در هشتم شهریورماه ۱۴۰۲ از جانب مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به نمایندگی ایران در آمریکا تحویل داده و پنج شنبه ۳۰ شهریورماه ۱۴۰۲ با هواپیمای ریاست جمهوری به ایران منتقل شد. این مجموعه در ۹ صندوق هر کدام به وزن ۷۵ کیلو گرم و به ابعاد ۱۲۹/۷ سانتی متر طول، ۷۰ سانتی متر عرض و ۵۷/۹ سانتی متر ارتفاع بسته بندی شده است.
استرداد این الواح در نتیجه رایزنی های بسیار بین وزارت امور خارجه، مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری و وزارت میراث فرهنگی با مؤسسه شرق شناسی شیکاگو بود.
مرور سوابق استرداد الواح هخامنشی هم بیان می کند که بعد از پایان خوانش و مطالعه الواح، بازگرداندن آنها به مرور زمان و با عنایت به تفکیک و طبقه بندی الواح که بر مبنای میزان سلامت آنها توسط مؤسسه شرق شناسی اولویت بندی شده بود، در سال ۱۳۲۷ شمسی شروع شد.
طبق اعلام مؤسسه شرق شناسی، مقرر شده بود آن مؤسسه دو بار در سال از خزانه داری آمریکا، صدور مجوز انتقال الواح به ایران را تقاضا کند تا بتواند سالانه ۵۰۰۰ لوح را مسترد کند، رویه ای که در مقاطعی به درستی طی نشده و روند بازگشت این الواح را طولانی کرده است.
روند استرداد الواح هخامنشی از آمریکا به ایران عنوان تعداد سال بازگشت ۱
الواح تخت جمشید
۱۷۹
۱۳۲۷
۲
الواح تخت جمشید
۳۷۰۲۷
۱۳۳۰
۳
الواح عیلامی تخت جمشید
۳۰۰
۱۳۸۳ ۴
الواح عیلامی تخت جمشید
۱۷۸۳
۱۳۹۸
۵
الواح عیلامی و آرامی تخت جمشید
۳۵۰۶
۱۴۰۲
الواح هخامنشی که از باروی تخت جمشید کشف شده، در اشکال، ابعاد و موضوعات مختلف و متنوع است موضوعات آنها بیشتر در مورد مدیریت منابع، راه ها، روابط اجتماعی، مایحتاج اساسی زندگی، دستمزدها و اقتصاد جامعه هخامنشی در زمان داریوش اول هخامنشی است.
طبق اطلاعات منتشرشده از جانب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پنجمین محموله استردادشده‌ی الواح هخامنشی شامل تعداد ۲۶۷۰ قطعه لوح بزرگ به خط میخی و زبان عیلامی و تعداد ۸۳۶ قطعه لوح کوچک به خط میخی و زبان آرامی است که حالا به موزه ملی ایران تحویل داده شده و بعد از مراحل قرنطینه، در همین موزه به معرض نمایش گذاشته می شود.
ببینید: الواح اعجاب انگیز هخامنشی به روایت پژوهشگر آمریکایی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب