تاروکتونی هنری رومی در آیین میتراییسم
به گزارش کونفه، اصفهان تاروکتونی یا قربانی کردن گاو نر سفید در معابد میترایی غرب همچون شناسنامه است. موقع حفاری های دیرینه شناسی اگر به نقش تاروکتونی بر بخوریم، به سادگی می توانیم بگوییم که آنجا یکی از معابد مهر بوده است. در کنار بحث «قربانی کردن» گاو، مساله «زخمی کردن» گاو هم وجود دارد که درخور بررسی است.
این بخشی از صحبت هایی بود که در نشست تخصصی «هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم» بیان شد. نشستی که بعدازظهر جمعه (۲۹ دی ماه) به صورت برخط و به تلاش «بنیاد فرهنگی ایران و انیران باستان» با حضور محمد کشاورز دیوکُلایی، عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران برگزار شد و اسماعیل سنگاری، عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه اصفهان و از پایه گذاران بنیاد مورد اشاره، هدایت نشست را به عهده داشت. بنیادی که سنگ بنای نخستین آن در مهرماه ۱۴۰۱ و در آغاز ترم پاییزی دروس دانشجویان دکتری ایران باستان دانشگاه اصفهان و با هدف آشنایی با پژوهش های روز دنیا در زمینه‌ی مباحث ایران و جهان باستان شکل گرفت.
دیوکلایی در این جلسه، صحبت هایش را در باب «هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم» این گونه آغاز کرد: می خواهم از واژه‌ی «هنر» شروع کنم، وجود هنر بازتابی از ثروت هر تمدن است. از رم باستان هم آثار هنری بسیاری به یادگار مانده است که انعکاسی از همان توانمندی اقتصادی آن به شمار می آید.
او که گرایش تخصصی اش «علوم و فناوری برای حفاظت میراث فرهنگی» است و کارشناسی ارشد خویش را در رشته‌ی «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» و از دانشگاه «ساپینزا ایتالیا» دریافت کرده، اضافه کرد: «تاروکتونی» یا روایت قربانی گاو نر به دست میترا بر مبنای تحقیقاتی که در نیم قرن یا دو قرن اخیر حاصل آمده، میتوان گفت از فرهنگ و فلسفه‌ی ایران و هند به غرب وارد شد. تحت حوزه‌ی شاهنشاهی رم در قسمتی از بین النهرین، ارمنستان، سوریه تا قسمتهایی از یونان، ترکیه و... معابدی میتراییسمی می بینیم که پیوندی نزدیک با تاریخ ما در دوران اشکانیان و ساسانی دارند.
عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران اظهار داشت: تعداد معبدهای کشف شده در اروپای حالا به بیشتر از ۲۰۰ مورد می رسد. قابل ذکر است که در باب گسترش آئین میترا در غرب نظرهایی وجود دارد؛ بر مبنای یکی از آنها سربازان رمی در جنگ های خود که با پارتیان داشتند، زمینه‌ی ورود این آئین را به اروپا فراهم کردند. به نظر می آید شهرت خدای میترا به جنگ آوری در گرایش سربازان به آن نقش داشته است. از طرفی، میتوان گفت دریانوردان، تاجران و دزدان دریایی هم در انتقال این آئین به اروپا تأثیراتی داشتند. حتی برخی امپراتوران رم همچون کومودوس به مهر باور یافتند. توسعه و ترقی آئین مدنظر به میزانی بود که امروزه در گستره‌ی وسیعی از اروپا ما شاهد وجود معابد میترا هستیم.
این پژوهشگر باستان افزود: علیرغم این پراکندگی گسترده، در نشست امروز قصد دارم بیشتر از همه از معابد میترا در استان لاتزیوی ایتالیا بگویم که رم هم در آن واقع است و فرصت دیدار نزدیک از آنها را داشته ام. هم درباره‌ی این عبادتگاه ها و هم در مورد اشیای در ارتباط با آنها که در موزه هایی چون واتیکان نگهداری می شوند، میتوان صحبت کرد. در رم تابحال ۱۰ معبد شناسایی شده است، اما بر مبنای تحقیقات میتوان حدس زد که بیشتر از ۱۰۰ معبد در این شهر وجود داشته. این آمار و پژوهش های دیگر اهمیت میتراییسم را در جهان باستان منعکس می کند.
عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران تاکید کرد: معابد میتراییسم در فرهنگ اروپایی کلمه‌ی مختص به خویش را داشته است. و در بیانش از «معبد» استفاده نمی کردند، بلکه به تنهایی واژه‌ی میترائیوم (Mithraeum) را به کار می بردند. در واقع، اتفاقی که افتاده، اینست که مشتقی از واژه‌ی «میترا» به اسم مکان تبدیل گشته. این مورد هم حکایت از اهمیت و رواج بسیار میتراییسم در اروپا دارد.
کشاورز دیوکلایی تصریح کرد: نمونه هایی از معابد میترا در کاخ ها، خانه های افراد ثروتمند یا در منازل شخصیت های برجسته، چون فرماندهان نظامی رم، پیدا شده است. در مکانهای تفریحی، مانند حمام ها هم که مصداقشان در دنیای کنونی مجتمع های بزرگ فرهنگی _ ورزشی است، معابد میترایی یافت می شود. به طورکلی، اروپاییان در محلات مقدس شهر، کنار آب ها، پادگان ها و در مجاورت بازارها هم دست به ساخت معبد مهر می زدند. در کلام باید اظهار داشت که معابد میترایی در اروپای باستان جزئی از بستر شهری و در گستره‌ی زیست روزمره‌ی آنان بود.
این عضو «انجمن بین المللی ایزمئو» در رم ایتالیا توضیحاتش را چنین پی گرفت: معابد میترایی بر مبنای روشهای فنی سنگی، آجری و استفاده از انواع اندود ساخته می شد. در تزییناتشان هم از نقش برجسته، نقاشی دیواری، موزاییک کاری و غیره استفاده می کردند. در ساختار معابد رمی یک «ورودی معبد»، «هشتی»، دو قسمت «سکوی نشستن میتراپرستان»، «راهروی اصلی معبد» و «مهرابه و تاروکتونی» وجود داشت.
او افزود: پلان آنها هم مستطیل شکل بود. قابل ذکر است خون گاو، محل ریختنش همان «راهروی اصلی معبد» به شمار می رفت. برخی معابد، مکانهای جانبی دیگری، چون آشپزخانه، مدرسه و چند اتاقک با کاربری های گوناگون، هم ممکن بود داشته باشند. علیرغم این شناختی که در غرب وجود دارد، هنوز در ایران ساختار معابد میترایی برایمان نامفهوم و مبهم است.
این نویسنده همینطور ضمن اشاره به معبد «سوتری» در استان لاتزیو اظهار داشت: بر مبنای گونه شناسی، این معبد «دست کند» و تراشیده شده از سنگ های آتش فشانی است. همینطور در کنار یک آمفی تئاتر و مقابری قرار دارد که به قرن دوم پس از میلاد مسیح بازمی گردد. پلان آن هم به همان خصوصیت های کلی که گفتم شباهت دارد. قابل ذکر است که معابد دست کند در لاتزیو خیلی کم شمار و بین ۳ تا ۴ مورد هستند.
محقق کشورمان سپس تاکید کرد که بیشتر معابد موردبحثم بین سالیان ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۳ـ۱۹۷۰ میلادی کشف شده اند. و ضمن نام بردن از هر یک و نشان دادن تصویرشان، معماری و برخی داده های دیگر آنها را هم بررسی کرد. عبادتگاه های مدنظرش از این قرارند: «مارینو»، «دروازه‌ی رم»، «لوکرتزیو مناندرو»، «حیوانات» یا «مارها»، «فلیچیسسیمو»، «رد پا» یا «پلَنتا پِدیس» و «حمام».
او همینطور به اهمیت نوشتن و ثبت اطلاعات در فرهنگ رمیان اشاره و سپس درباره‌ی واژه‌ی «تاروکتونی» این گونه ذکر کرد: «تارو» ریشه در کلمه‌ی گاو دارد و مقصود گاو نر است. «تاروکتونی» هم اصطلاحی به حساب می آید که طبق آن، میترا دست به قربانی گاو نر سفیدی می زند. عملی را که در تاروکتونی رخ می دهد، برخی در رابطه با صورفلکی دانسته اند. تاروکتونی در معابد میترایی غرب همچون شناسنامه است. موقع حفاری های باستان شناسی، اگر به نقش تاروکتونی بر بخوریم، به سادگی می توانیم بگوییم که اینجا یکی از معابد مهر بوده. در کنار بحث «قربانی کردن» گاو، مسئله‌ی «زخمی کردن» گاو هم وجود دارد که درخور بررسی است.
کشاورز دیوکلایی خاطرنشان کرد: بر مبنای نقش های به یادگار مانده، میتوان گفت ما در معابد با عمل قربانی کردن گاو روبه رو بودیم که در پیامد آن خون او جاری می شد و دیگر حیوانات از این خون می نوشیدند. این آئین تاروکتونی بارها بر بناهای مختلف، ظروف، سکه ها و غیره ثبت شده است و همگی به همان قربانی کردن گاو یا گاوکُشی اشاره دارند.
این پژوهشگر تاریخ و معماری اضافه کرد: بر مبنای آثار به جای مانده‌ی هنری، باید گفت در تاروکتونی اصیل، خدای میترا زانو زده است. پای چپش بر گردن یا پشت گاو فشار وارد می نماید و پای راستش هم رها قرار می گیرد. لباس تن او هم پارتی است. همیشه کلاه فریجی بر سر دارد و شنلی هم بر دوشش و رها بر باد به چشم می خورد. خنجری هم در دست راست دارد که در پوزه‌ی گاو نر فرو کرده. خدای مهر ضمن قربانی از نگاه کردن به گاو خودداری می کند. هرکدام از این ها مفاهیمی دارد و شایسته‌ی بررسی است. قابل ذکر است که واژه‌ی تاروکتونی در متون فارسی امروز هم دقیقا به همین صورت ذکر می شود.
دانش آموخته‌ی «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» از ایتالیا خاطرنشان کرد: در تصاویر و مجسمه های تاروکتونی، همواره سگ و مار و عقرب هم وجود دارد. وجود آنها را به صورفلکی نسبت می دهند. این سه مورد، نماد زمین و باد و اهرمین اند. دو مشعل دار هم در کنار میترا به چشم می آید که نماد شب و روز، مرگ و زندگی یا پایان و آغاز هستند.
دیوکلایی در بحث پایانی خود تاکید کرد: عناصر دیگری هم وجود دارد که در غالب تاروکتونی ها دیده می شوند. سپس افزود: یکی از آنها خدای خورشید به حساب می آید که بر یک ارابه و چهار اسب سوار است. یک گوی هم در دستانش وجود دارد. کلاغی هم یافتنی است. خدای ماه یا گاوچران هم به چشم می آید. شرحی که داده شد، کلاسیک ترین حالت از یک تاروکتونی به حساب می آید. البته سلیقه‌ی هنرمندِ مجسمه ساز در بعضی تغییرات تاروکتونی ها نقش داشته. موزه‌ی واتیکان همچون اماکنی است که آثار گوناگونی با مبحث تاروکتونی در آن وجود دارد.
منبع: كونفه
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب