سیل میهمان ناخوانده ی آذرماه!
کونفه: بوشهر پاییز که می شود دشتستانی ها ته دلشان می لرزد، به گذشته فکر می کنند، تا جایی که یادشان می آید هر چه سیل و زلزله بوده همین حوالی آذر تجربه اش را از سر گذرانده اند... این دفعه هم شانزدهم آذر بود که سیل به جان دشتستان زد!
تنها دو سه ساعت بارندگی کافی بود تا تمام دره های فصلی، خیابان ها و جوی های لب خیابان پر شود. و فاجعه زمانی رخ می دهد که دره های خشک داخل و اطراف شهر برازجان کشش انتقال آب را نداشته باشند. خصوصاً که تنه ی درختان و زباله های شهری هم مسیر آب و پل ها را مسدود کنند، آن وقت سیل به جان خیابان ها و خانه ها می افتد.
به گزارش کونفه به نقل از ایسنا، شهرستان های شمالی و مرکزی استان به علت واقع شدن در دامنه رشته کوه های زاگرس همیشه با چنین حجمی از باران با گل و لای شسته شده از دامنه کوه روبرو است. خصوصاً که در بارش های سیل آسا با سرریز سیلاب های استان های بالادست هم روبرو می شود.
به نظر می رسد چاره این مسئله توسعه ی کمربند سبز شهری است و همین طور جنگل کاری در حد فاصل کوه و مناطق شهری به جهت کنترل سرعت روان آب ها، می تواند تا حد زیادی از بروز خسارت های سنگین جلوگیری کند.
در این بین دست اندازی به طبیعت و انحراف و تخریب و تجاوز به حریم دره ها و مسیل ها عامل دیگری است که ابعاد لطمه پذیری شهرها را بالاتر برده است. در سیل اخیر طبق مشاهدات مردمی همین نوع دست اندازی به طبیعت و انحراف مسیل ها موجب ایجاد چاله و گودال هایی شد که در روز حادثه جان زنی بی گناه را گرفت. در نقطه ای دیگر ریزش کوه و گرفتار شدن مادری ۳۴ ساله خانواده ی عشایری اهل روستای سوک دشتستان را داغدار کرده است.
شبیخون سیل و دشتستان بی پناه
از سوی دیگر کوتاهی های صورت گرفته در دهه های گذشته و نبود نظم و انسجام در بهسازی و ساخت و تکمیل دیواره های محافظتی دره های فصلی یکی از عوامل وقوع چنین سیلابی است. این در شرایطی است که به قول مسئولان هفت مسیر سیلاب فصلی به طول ۴۱ کیلومتر به دره های فصلی شهر برازجان منتهی می شود.
در بررسی اتفاقات سیل شانزدهم آذر برازجان به موارد مشابهی برمی خوریم که در سیل های رخ داده در سالهای گذشته نیز تکرار شده است. ششم آذرماه سال ۹۱ نیز همین میزان بارندگی اتفاقاتی نظیر آنچه روز گذشته شاهدش بودیم طبق همان الگوها رخ داد.
ساخت وسازهای غیرقانونی در حاشیه دره ها، کم شدن شیب دره ها در محلات پایین دست، تخلیه مازاد مصالح ساختمانی و همین طور بی توجهی بعضی از شهروندان بر خطرات سیل افزوده است. با این وجود دره های فصلی در صورت تکمیل و تداوم لایروبی ها و بهسازی مناسب و همین طور وجود رودخانه های پایین دست می توانند نقش و کمک به سزایی در تخلیه ی هرچه سریع تر آب سیلاب ها داشته باشد.
بیش از یک شبانه روز خاموشی کامل
وضعیت سایر شهرستان های استان بوشهر هم دست کمی از دشتستان ندارد. بندر گناوه یکی از شهرهای بسیار لطمه پذیر در هنگام وقوع بارندگی های سیل آساست. در همین بارندگی های اخیر وضعیت این شهر بگونه ای بود که خیلی از منازل شهری و روستایی گرفتار آب گرفتگی و در مواردی نیز تخریب شد.
روستاهای بسیاری از یک تا چند ساعت در خاموشی به سر بردند و بنا بر اظهارات افراد محلی روستاهایی چون کمالی، شول و کلر بیش از ۳۰ ساعت با قطعی برق مواجه بوده اند.
این در حالی است که تخریب منازل مسکونی روستای گُمارون خبرساز شده و همین طور راه های مواصلاتی استان بوشهر نیز در چند شبانه روز گذشته مشکلاتی به همراه داشت.
غافلگیری بارش های پاییزی و انسداد مسیرها
مدیرکل راهداری استان بوشهر در این خصوص به خبرنگار ایسنا اظهار داشت: «به دلیل بارش های زیادی که سی روزهای شنبه و یکشنبه اتفاق افتاد، در شمال و مرکز استان خصوصا شهرستان دشتستان، حجم این بارش ها موجب شد که یک سری از مسیرها به دلیل طغیان رودخانه فصلی مسدود شود که با تلاش شبانه روزی اکیپ های راهداری بیشتر مسیرها باز شده است.»
وی خاطرنشان کرد: «مسیری مانند جاده ساحلی گناوه به بوشهر، و حد فاصل جزیره شمالی و جنوبی به علت بالا آمدن آب روی جاده مواصلاتی تا ساعت ها مسدود بود.»
این مسئول اضافه کرد: «مسیر چند روستا همچون مسیر کردلان به درویشی در شهرستان دشتی به خاطر آب های روان که از حوزه ی جنوب استان فارس به پل مُند رسیده بود بسته شد و همین طور مسیر پل درودگاه به برازجان نیز به علت آبگرفتگی و حجم زیاد آب جمع شده و همین طور سرازیر شده از بالادست گرفتار مسدودی شد.»
مواجهه با بلایای طبیعی و درس نگرفتن از گذشته
سید ابوالفضل میرقاسمی، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری در گفت و گو با ایسنا، ضمن تاکید بر نقش فعالیتهای بشر در تخریب محیط زیست بر وقوع و تشدید برخی بلایای طبیعی خصوصاً سیلاب ها، گفته است: «تشدید روند تخریب پوشش گیاهی جنگل ها و مراتع، معدن کاوی و سدسازی بی ضابطه، بحران های محیط زیستی منطقه ای و تغییر اقلیم موجب افزایش دما، تداوم خشکسالی ها و تغییر رژیم بارش ها و افزایش باران های سیل آسا شده است.»
وی ضمن اشاره به اینکه مشکل اصلی ما در مواجهه با بلایای طبیعی درس نگرفتن از گذشته است، اضافه کرد: «هر ساله با بلایای طبیعی همچون سیل و خشکسالی مواجه می شویم اما تنها مسئله ای که در این حوزه مطرح می شود وعده جبران خسارات وارد شده است در حالیکه برخی موارد مانند تلفات انسانی و از بین رفتن برخی گونه های گیاهی و جانوری قابل جبران نیستند.»
این کارشناس با اشاره به اینکه سیل زمانی رخ می دهد که رودخانه ها و نهرها کشش حمل روان آب را نداشته باشند و آب از بستر طبیعی خود بیرون برود، تاکید می کند: «توجه به بالادست حوضه آبریز ضروری می باشد. احیای جنگل ها و مراتع و تقویت پوشش گیاهی در بالادست حوضه آبریز موجب نفوذ آب باران به اندام گیاه و بوسیله ریشه گیاه به اعماق خاک می شود و دیگر آب باران به روان آب تبدیل نمی گردد.»
آب به تنهایی قدرت تخریبی دارد
میرقاسمی ضمن اشاره به اینکه آب به تنهایی قدرت تخریبی دارد، افزود: «زمانی که قطرات باران با خاک عاری از پوشش گیاهی برخورد می کند کلوخه های خاک و خاک سنگینی که روان آب توانایی حمل آنها را ندارد، متلاشی می شوند و این نوع فرسایش دو پیامد به همراه دارد؛ یکی از پیامدها این است که ذرات متلاشی شده کلوخه ها منافذ خاک را می پوشانند و مانع از نفوذ آب به خاک می شوند همین طور زمانی که کلوخه های سنگین به ذرات سبک تبدیل می شوند به آسانی می توانند تبدیل به گل و لای شده و در نتیجه موجب افزایش چگالی روان آب و افزایش قدرت تخریب و قدرت فرسایندگی سیلاب شوند بدین سبب پوشش گیاهی می تواند نقش لایه محافظ خاک را ایفا و از بروز چنین پدیده هایی جلوگیری کرده و مانع از افزایش سرعت روان آب شود.»
وی یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد سیل را «زمان تمرکز» دانست و اظهار داشت: «زمان تمرکز به مدت زمانی گفته می شود که روان آب از دورترین نقطه حوضه آبریز به نقطه خروجی حوضه مورد نظر می رسد و هرچه زمان تمرکز را افزایش دهیم پیک سیلاب نیز کمتر می شود. یکی از روش های کاهش زمان تمرکز ایجاد شیارهایی عمود بر جهت شیب در دامنه کوه ها است تا آب در این ترانشه های بوجود آمده جمع شود و به پایین دست راه نیفتد.»
از چرای زودرس دام تا معدن کاوی بدون ضابطه
کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری با تکیه بر لزوم بهره گیری از تکنیک های آبخیزداری و استحصال آب باران تصریح کرد: «این تکنیک ها در چهار کلاس مختلف همچون مدیریتی، بیولوژیک، بیومکانیکی و مکانیکی قرار می گیرند و مدیریت چرای دام یکی از مهم ترین تکنیک های مدیریتی آبخیزداری است چونکه چرای بی رویه دام موجب تخریب مرتع و پوشش گیاهی و چرای زودرس موجب از بین رفتن بذر گیاهان می شود. در نتیجه چرای زودرس دام موجب از بین رفتن گیاهان قبل از بذرافشانی می شود و در نتیجه بذری برای سال آینده و تجدید حیات گیاهان باقی نمی ماند همین طور چرای دام باید با عنایت به ظرفیت منطقه باشد چونکه پای کوبی دام موجب فشرده شدن خاک و کاهش قدرت نفوذ پذیزی خاک می شود.»
سید ابوالفضل میرقاسمی ضمن اشاره به اینکه در ایران ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان می برد تا یک سانتی متر خاک تشکیل گردد، اظهار نمود: «یک سیلاب کافی است تا تمام خاک های حاصلخیز را با خود بشوید و از بین ببرد و زمانی که حاصلخیزی خاک از بین برود گیاه نیز از مواد مغذی و مواد آلی خاک بی بهره می ماند.»
به گفته وی، علاوه بر فرسایش خاک و تخریب پوشش گیاهی، از دیگر مواردی که در بالادست موجب تشدید و افزایش قدرت تخریب سیل می شود معدن کاوی بدون ضابطه است. زمانی که فعالیت معدن کاوی بدون رعایت ضوابط و استانداردها صورت گیرد و «منابع قرضه» در محل رها شوند این مواد سست توسط باران و سیل به آسانی شسته می شوند و قدرت تخریب سیل را می افزایند.
این کارشناس تصریح کرد: «نکته مهم دیگری که هیچ کس به آن توجه ندارد زمین لغزش است. در خیلی از مواقع به علت عدم ثبات دامنه ها در بالادست حوضه آبریز و همزمان وقوع لغزش در دامنه ها، سنگ ها و تخته سنگ هایی وارد جریان آب و موجب افزایش قدرت تخریبی سیلاب می شود بدین سبب تثبیت دامنه هایی که پتانسیل لغزش بالایی دارند ضروری می باشد. تغییر کاربری جنگل ها، ویلاسازی و کوه خواری از عوامل تخریبی در بالادست حوضه آبریز هستند که موجب تشدید قدرت تخریب سیلاب می شود.»
نقش سدسازی در ایجاد و تشدید قدرت سیلاب
این کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری درباره نقش سدسازی در ایجاد و تشدید قدرت سیلاب اظهار داشت: «سدسازی باید اصولی باشد و توجه به بالادست و پایین دست سد امری ضروریست به صورتی که اگر به اقدامات آبخیزداری و حفظ آب و خاک در بالادست سدها توجه نشود رسوب و خاک بجای آب در پشت دیواره سدها جمع می شود و جمع آوری آب و رسوبات ناشی از فرسایش خاک در اراضی بالادست در مخزن سدها موجب تغییر رژیم طبیعی رودخانه در پایین دست می شود و آب زلال و پر انرژی خارج شده از سد نیز موجب بروز فرسایش رودخانه ای و تغییر بستر رودخانه می شود.»
میرقاسمی در ادامه خاطرنشان کرد: «پیش از وقوع سیل لازم است قسمتی از آب سدها تخلیه شود اما به علت اقلیم خشک و نیمه خشک کشور و خشکسالی های پی درپی نسبت به تخلیه قسمتی از آب سد اقدام نمی گردد بدین سبب سدها به شرطی می توانند در کنترل سیلاب موثر باشند که در وهله نخست طراحی و ساخت آنها مطابق با استانداردهای فنی باشد و در وهله دوم بوسیله طراحی یک سیستم هشدار و پیش بینی سیل دقیق و آنلاین بتوان قبل از رسیدن سیلاب به مخزن سد، قسمتی از مخزن سد را تخلیه کرد تا سد بتواند سیل ورودی را کنترل کند اما به علت اینکه چنین سیستم های هشدار و ابزار اندازه گیری دقیق باران و سیل را در دسترس نداریم معمولا سدها تخلیه نمی شوند و یکباره سیل عظیمی به راه می افتد که سد توانایی مدیریت آنرا ندارد. بدین جهت بنا بر اجبار دریچه های تخلیه سد باز می شوند و خانه و زندگی افرادی که در پایین دست با خیال راحت و به امید اینکه سدی در بالادست حافظ آنها است زندگی می کنند، شسته می شود و از بین می رود.»
غرور کاذب دستیابی به تکنولوژی های جدید سدسازی و جنگ با طبیعت
وی در آخر ضمن اشاره به اینکه به اعتبار سدها در حریم رودخانه ها ساخت وساز صورت گرفته است، اظهار داشت: «غرور کاذب ناشی از دستیابی به تکنولوژی های جدید سدسازی، این توهم را برای برخی کارشناسان و مسئولان به وجود آورد که می توان به جنگ طبیعت رفت و قوای طبیعی نظیر سیلاب ها را مهار و کنترل کرد. مردم محلی نیز به آن کارشناسان اعتماد و در حاشیه رودخانه ها آغاز به ساخت و ساز می کنند همین طور برخی شهرداری ها نیز با نیت ایجاد محیط تفریح و تفرج و تامین آرامش و آسایش برای شهروندان، اقدامات به اصطلاح ساماندهی رودخانه، ایجاد پارک ساحلی، تفرجگاه، آلاچیق، پارکینگ و... را در دستور کار خویش قرار داده اند غافل از آن که طبیعت، قوانین خاص خودرا دارد و بموقع قدرت واقعی خودش را به انسان نشان داده است.»
به نظر می رسد هم مسائل و مشکلات تکراری می باشد و هم راهکارهای متصور را همه ما می دانیم؛ اما با این وجود هر ساله با فرا رسیدن بارش های پاییزی غافلگیر شده و شاهد از دست رفتن منابع و سرمایه های مالی و جانی هستیم. ای کاش از امروز برای اصلاح مسیرها و بهسازی نقاط پرخطر و رفع مشکلات اقدام نماییم تا در آینده، زمستان و بهار پیش رو و پاییز سال آینده همچون سالهای گذشته برای هدررفت سرمایه ها و مرگ هموطنانمان افسوس نخوریم و سیل و آب، غم هایمان را بیشتر نکند.
گزارش از: «حیدر کاشف»، خبرنگار ایسنا بوشهر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب